Sint Jan in de winter

Tegen de tijd dat u dit leest is het ongeveer midzomer. De bloemen vormen zich langzaam om tot vruchten en de lucht is zwanger van geuren en het gezoem van insecten. De weldadige zon doet de natuur groeien tot aan de hemel. Hier, op het noordelijk halfrond, is het een tijd van plezier maken en uitbundig zijn. We beleven het vuur van de zon, het vuur van de aarde en ook het vuur in onszelf. Te midden van alle overvloed vieren Vrijescholen Sint Jan. Een feest van samen zingen, volksdansen en eten, maar ook een feest waar we het vuur temmen door erover heen te springen. Waar we de uiterlijke zonneschijn die ons loom en dof maakt, om kunnen vormen tot een wakkere innerlijke warmte en liefde voor het leven. Ook in Brazilië wordt Sint Jan gevierd. Daar, op het zuidelijk halfrond waar het nu midwinter is, maakt het deel uit van de Junifeesten: een verzameling katholieke feesten die vijfhonderd jaar geleden met de Portugezen Brazilië bereikten. Net als hier worden er daar grote vuren ontstoken. Maar de andere Europese tradities verbonden aan Sint Jan zijn er door de jaren heen afgeschud en de feesten hebben een heel eigen karakter gekregen, gevormd door de lokale omgeving.

Junifeesten

In het noordoosten van Brazilië, waar onder andere de Vrijescholen Cajueiro do Mangue en Turmalina zich bevinden, wordt sinds jaar en dag Sint Jan groots gevierd. Het plattelandsfeest waaide over naar de steden en laat zich hier tegenwoordig meten met het carnaval waar Brazilië wereldwijd zo om bekend staat. In het tropische klimaat van dit deel van het land betekent juni het einde van het regenseizoen en het oogsten van de zomermaïs en dat komt tot uiting in de Junifeesten. Ouders maken allerlei gerechten van maïs, zoals pomonha (een hartig gerecht van geraspte maïs gekookt in kokosmelk) maïscake en canjica (een zoete pap van witte maïs en kokos) en verkopen die op schoolmarkten. De scholen kunnen de opbrengsten ervan goed gebruiken.

Misschien nog wel belangrijker dan het eten, zijn de muziek en het dansen. Met een accordeon, een triangel en een basdrum wordt traditionele muziek gemaakt waar de kinderen (en volwassenen!) verschillende quadrilha’s op dansen: in een groep vormen paartjes allerlei figuren, waarbij de bruid en de bruidegom centraal staan. Net als op de Europese meifeesten, wordt op deze manier de vruchtbaarheid van de aarde gevierd. Hier wordt bovendien de dankbaarheid voor de goede oogst geuit.

Het Feest van de Lantaarn

Wat verder naar het zuiden is even daarvoor de winter al gekomen. Daar lijken de Braziliaanse seizoenen wat meer op de Europese en de dagen zijn er langzaamaan donkerder en kouder geworden. Vrijescholen vieren daarom in deze regio voorafgaand aan Sint Jan het Feest van de Lantaarn. Het verhaal over het meisje met de lantaarn staat daarbij centraal. Het vertelt over een meisje wiens lampionnetje op een dag uitwaait. Zij gaat op zoek naar de zon om haar lichtje te doen ontsteken en wanneer dat gelukt is, brengt ze het licht van de zon opnieuw de wereld in. Op Vrijeschool Vale de Luz wordt dit verhaal verteld aan de hand van een tafelspel voor de jongste kinderen. Bij andere scholen, zoals Vrijeschool Turmalina neemt het de vorm aan van een theaterstuk dat ouders en leerkrachten samen voor de kinderen opvoeren. Maar niet alleen de ouders en leerkrachten gaan in deze periode aan de slag, de kinderen maken ook zelf lantaarntjes. Sommige scholen zijn er erg scherp op dat dit gebeurt met natuurlijke materialen uit de eigen omgeving. Zo worden van gedroogde kalebassen met gaatjes de mooiste lampionnetjes gemaakt. Samen met hun ouders en leerkrachten gaan de kinderen vervolgens op pad om ook hun lichtjes te laten schijnen.

Marieke van der Sanden